پرنده نگری چیست؟
پرنده‌نگری یکی از اصطلاحاتی است که شاید تنها دوستداران محیط‌زیست با آن آشنایی دارند و کم‌تر در کشور ما به آن پرداخته شده‌است. پرنده‌نگری به معنی دیدن پرنده‌ها توسط چشم غیر مسلح، دوربین‌های دو چشمی یا تلسکوپ به صورت تفریحی یا برای انجام بررسی‌های علمی است. گاهی اوقات پرنده‌نگری شامل شنیدن صدای پرنده‌ها و دیدن تصاویر آن‌ها از روی صفحات نمایشگر عمومی نیز می‌شود. به طور کلی پرنده‌نگری یکی از تفریحاتی است که برای علاقه‌مندان به محیط زیست بسیار جذاب است چرا که هر آنچه در کتاب‌های راهنمای پرندگان آمده است به راحتی در آسمان قابل مشاهده می‌شود.
با سردشدن هوا در نقاط شمالی کره‌ی زمین و مهاجرت پرنده‌های سردسیری به کشورمان تورهای طبیعتگردی گروهی از دوستداران محیط زیست را به سمت تالاب‌هایی مثل تالاب میانکاله می‌برند تا از نزدیک پرنده‌های مهاجری که به صورت معمول متعلق به زیستگاه ایران نیستند را ببینند. در این مقاله با آقای تور همراه باشید تا در کنار یکدیگر راجع به پرنده‌نگری بیشتر اطلاعات به دست بیاوریم.
بسته به اینکه برای دیدن پرنده‌ها به چه نقطه‌ای سفر می‌کنید فعالیت‌هایی که در حین پرنده‌نگری انجام می‌دهید می‌تواند متفاوت باشد. در بعضی نقاط گردشگری پرنده‌ها کاملا به وضوح قابل دیدن هستند، در برخی مناطق ممکن است مجبور باشید ساعت‌ها به صدای پرندگان گوش بدهید تا بالاخره شرایطی فراهم شود که خود پرندگان را ببینید.
هدف از انجام پرنده‌نگری در شرایط مختلف متفاوت است. جدا از تورهای طبیعت گردی که به عنوان یکی از برنامه‌های گشت زنی خود به دیدن پرنده‌ها می‌روند، بیشتر فعالیت‌های پرنده‌نگری به دلایل اجتماعی یا علمی اتفاق می‌افتد.
شاید این تصویر در ذهن شما به‌وجود آمده باشد که دیدن پرنده‌ها بسیار ساده است و احتیاج به داشتن هیچ وسیله یا دانستن نکته خاصی نیست، اما واقعیت این است که شناسایی یک پرنده کاری چالش بر‌انگیز است. پرنده‌ها موجوداتی فعال و پر انرژی هستند و برای اینکه بتوانید پرنده‌ای را با جزئیات کامل ببینید نمی‌توانید آن را در دست بگیرید. پس زمان خیلی کوتاهی برای دیدن تمام زیبایی‌های پرنده‌ها وجود دارد. از طرفی از آنجاییکه پرنده‌ها در آسمان پرواز می‌کنند ممکن است نور خورشید کاملا داخل چشمتان باشد و نتوانید به خوبی پرنده‌ها را ببینید. به همین علت است که برای پرنده‌نگری باید بدانید در آسمان بی‌کران دنبال چه چیزی باشید و اصول ابتدایی پرنده‌نگری را یاد بگیرید.
در هنگام پرنده‌نگری لوازم زیر را به همراه داشته باشید.
اگر به قصد انجام تحقیقات علمی به پرنده‌نگری رفته‌اید بهتر است حتما یک دفترچه‌ی راهنما که مخصوص معرفی پرنده‌های گوناگون است با خود به همراه داشته باشید. اما اگر به قصد تفریح مشغول پرنده‌نگری شده اید داشتن یک دوربین دو چشمی، تلفن همراه یا دوربین برایتان کافی است.
اصول پرنده‌نگری
اول با چشمان غیر مسلح پرنده را شناسایی کنید
دیدن پرنده با چشم ساده‌تر از دیدن آن با یک دوربین دوچشمی است چرا که با چشمان غیر مسلح دایره‌ی وسیع‌تری را می‌توانید ببینید. به عنوان مثال اگر به دنبال یکی از دوستانتان در یک خیابان شلوغ باشید پیدا کردن او در شرایطی که با چشم خود به دنبالش هستید بسیار راحت‌تر از زمانی است که با یک تلسکوپ به دنبال او بگردید.
بعد از پیدا کردن پرنده می‌توانید برای دیدن جزئیات بیشتر از دوربین دو چشمی خود استفاده کنید. اگر پرنده‌ای که به دنبالش بودید داخل شاخ و برگ یک درخت تنومند گم شد خیلی سریع با دوربین دوچشمی خود به شاخه‌ها نگاه کنید و به مغز خود فرمان بدهید تا به دنبال یک رنگ متضاد یا یک شکل خاص بر روی شاخه‌ها باشد.
به بقیه‌ی پرنده نگرها به درستی آدرس بدهید.
اگر یک پرنده‌ی نارنجی بامزه توجهتان را به خودش جلب کرده و می‌خواهید آن را به بقیه‌ی دوستانتان هم نشان بدهید درست آدرس بدهید. اینکه بگویید : " اوناهاش روی درخته" یا " همونجاست کنار اون ابره" فقط دوستانتان را کلافه می‌کند. در محیطی که پرنده‌ها زندگی می‌کنند درختان زیادی وجود دارد و آسمان هم پر از لکه‌های ابر است، پس کسی با این روش آدرس دادن نمی‌تواند آن پرنده‌ی نارنجی خارق العاده را پیدا کند. بهتر است در حین پرنده‌نگری برای دادن اطلاعات دقیق موقعیتی که پرنده در آن قرار دارد اینگونه آدرس دهی کنید: " آن درخت بزرگی که از بقیه بزرگ‌تر است را می‌بینید؟ به دومین درخت سمت راست آن نگاه کنید. یکی از شاخه‌هایش برگ‌هایی زرد دارد. روی آن شاخه پرنده‌ی نارنجی رنگ نشسته است."
در هنگام پرنده‌نگری به عنوان یک تازه‌کار به نکات زیر توجه کنید
از پرنده‌ها چشم برندارید
اگر یک پرنده‌ی زیبا توجه شما را به خود جلب کرد اصلا لازم نیست دستپاچه شوید و به دنبال اطلاعات کامل آن پرنده از روی کتاب راهنمای پرندگان باشید. از پرنده چشم برندارید چرا که پرنده‌ها آنقدر پر جنب و جوش هستند که نباید لحظه‌ای دست از دنبال کردن آن‌ها برداشت وگرنه از دید شما خارج می‌شوند و لذت دیدن آن‌ها را از دست می‌دهید. به حرکت پرنده، نحوه‌ی پرواز کردنش، مدلی که برای غذا خوردن انتخاب کرده‌است و اوج گرفتنش در آسمان آبی نگاه کنید و تا می‌توانید از دیدن آزادی پرنده لذت ببرید. بعد از دیدن پرنده زمان کافی برای یادداشت برداری یا گذاشتن یک پست در شبکه‌های اجتماعی را خواهید داشت.
به صدای پرنده‌ها گوش بدهید
این مورد خیلی بدیهی به نظر می‌رسد اما واقعیت این است که خیلی وقت‌ها پرنده‌نگرها فراوش می‌کنند که به خوبی به صدای پرنده‌ها گوش بدهند. در طبیعت وحشی یکی از بهترین راه‌های شناسایی حیوانات صدای آن‌هاست. مثلا وقتی در جنگل هستید باید حسابی گوش خود را تیز کنید تا کوچک‌ترین صدایی را بشنوید. این کار باید برای در امان ماندن از وقوع خطرهای احتمالی که ممکن است توسط حمله‌ی حیوانات وحشی برایتان اتفاق بیفتد، انجام شود.
البته پرنده‌ها موجودات خطرناکی نیستند و هدف از گوش دادن دقیق به صدای آوازشان این است که بتوانید راحت‌تر حضورشان در اطراف خود را حس کرده و به دیدن آن‌ها مشغول شوید.
به جزییات پرنده‌ها دقت کنید
اگر از آن دسته افرادی هستید که به پرنده‌ها علاقه‌ی زیادی دارید یکی از زیباترین تفریحات در حین پرنده‌نگری برای شما طبقه‌بندی کردن پرنده‌هاست. به سایز پرنده، نحوه‌ی راه رفتن، مدل پاها، نحوه‌ی اوج گرفتن و فرود آمدن و سبک غذا خوردن آن‌ها دقت کنید. به نظر شما این پرنده بیشتر شبیه کبوترهاست؟ یا شباهت زیادی به بوقلمون‌ها دارد؟
اگر برای پرنده‌نگری کودک خود را به همراه برده‌اید می‌توانید با دادن اطلاعاتی مثل اندازه‌ی پرنده، شباهتش به پرنده‌هایی که در محل زندگی خود دیده‌است و رنگ آن تجسم بهتری از پرنده‌های ناشناخته در ذهنش ایجاد کنید.
اصول پرنده‌نگری در جنگل
بر روی زمین به دنبال پرنده‌ها باشید.
شاخه‌های کوتاه یا بوته‌های کوتاه می‌توانند محل زندگی بعضی از پرنده‌های کوچک باشند.
سایه‌بان درختان می‌توانند محل مناسبی برای پیدا کردن پرنده‌هایی باشند که در حال استراحت هستند.
اصول پرنده‌نگری در نقاط مرطوب
سر شاخه‌ی درختان را به خوبی نگاه کنید.
کنار رودخانه‌ها می‌توانید پرنده‌هایی که برای خوردن آب می‌آیند را پیدا کنید.
اصول پرنده‌نگری در ساحل
کنار آب می‌توانید به سادگی پرنده‌هایی که برای قدم زدن آمده‌اند را پیدا کنید.
ممکن است پرنده‌هایی را پیدا کنید که بر روی صخره‌های کنار ساحل مشغول پرآرایی باشند.
نکات امنیتی برای پرنده‌نگری
با وجود اینکه پرنده‌نگری یکی از تفریحات بسیار امن به حساب می‌آید اما به دلیل اینکه شما برای دیدن پرنده‌ها مجبورید به دل طبیعت بروید بهتر است نکات زیر را رعایت کنید.
- به طبیعت احترام بگذارید. اگر برای عبور از منطقه‌ای نیاز است مجوزهای لازم را از سازمان حفاظت از محیط زیست بگیرید، حتما این کار را انجام دهید.
- در مناطق محافظت‌شده توسط سازمان حفاظت از محیط زیست به هیچ‌وجه کمپ نزنید، آتش روشن نکنید و از همه بدتر مشغول ماهیگیری نشوید.
- مسافت زیادی را برای دیدن پرنده‌ها به داخل جنگل یا نزدیک تالاب طی نکنید و همیشه موقعیت دقیق محل اقامت یا پارک خودروی خود را به ذهن بسپارید.
- نقشه‌ی کاغذی به همراه داشته باشید.
- جعبه کمکهای اولیه و آب فراوان را فراموش نکنید.
- به منظور جلوگیری از گزیده شدن توسط حشرات یا خزندگان لباسهای بلند و کفش‌های ساقدار بپوشید.